Φωτοβολταϊκά ή καλλιέργεια;

Είτε μιλάμε για αυτές που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα, είτε για αυτές που αφορούν την ευρύτερη Ευρωπαϊκή οικογένεια, οι συνέπειες των πρόσφατων κοινωνικοπολιτικών ζυμώσεων δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια απλή υπενθύμιση της σαθρότητας και της -εξ ορισμού- ευμεταβλητότητας των οικονομικών δεδομένων της ζωής μας.

Όταν ένας πόλεμος μπορεί να αλλάξει τόσο πολύ τους ευρύτερους συσχετισμούς, τότε αυτό που όλοι καλούμαστε να πράξουμε είναι να αυξάνουμε διαρκώς τα επίπεδα προσαρμοστικότητάς μας, ειδικά όταν πρόκειται για τις παραγωγικές δυνατότητες μιας χώρας και την αυτονομία της σε ενέργεια και αγαθά του πρωτογενούς τομέα.

Φωτοβολταϊκά ή καλλιέργεια;

Ανατρέχοντας κάποιος στην αρθρογραφία των αρχών της προηγούμενης δεκαετίας, θα έρθει αντιμέτωπος με διλήμματα που σχετίζονται με το αν πρέπει ή όχι να μετατραπούν καλλιεργήσιμες εκτάσεις σε φωτοβολταϊκά πάρκα.

Απορρίπτοντας, αρχικά, το ενδεχόμενο της μη αξιοποίησης ενός οποιουδήποτε (αξιοποιήσιμου) τμήματος γης, είτε από τη σκοπιά του ιδιωτικού συμφέροντος, είτε από αυτή της κάλυψης των αναγκών του πλανήτη σε ενέργεια, οξυγόνο, τροφή κλπ, ας επιχειρηθεί η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα:

Σαφώς και υπάρχουν περιπτώσεις που ένα τμήμα γης, για λόγους που σχετίζονται με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, δεν μπορεί να αξιοποιηθεί παρά μόνο με έναν από τους δύο τρόπους. Για παράδειγμα, η μορφολογία ενός εδάφους θα μπορούσε να αποτελέσει ανασταλτικό παράγοντα για την τοποθέτηση φωτοβολταϊκών, ενώ δεν είναι δεδομένο πως κάθε έκταση είναι καλλιεργήσιμη.

Όμως, όπου αυτό είναι υλοποιήσιμο, στο ερώτημα «φωτοβολταϊκά ή καλλιέργεια;», η απάντηση είναι «φωτοβολταϊκά και καλλιέργεια».

Φωτοβολταϊκά και καλλιέργεια

Με άξονα τα όσα ήδη αναφέρθηκαν, αλλά και με βάση τις προβλέψεις σχετικά με την πληθυσμιακή αύξηση του πλανήτη (και κατά συνέπεια την αύξηση κατά 50% των αναγκών πρωτογενούς παραγωγής μέχρι το 2050), κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει με θάρρος μια τέτοια μονοδιάστατη μετάβαση, όπως είναι η πλήρης μετατροπή μιας καλλιεργήσιμης έκτασης σε φωτοβολταϊκό πάρκο. Στην πραγματικότητα οι προκλήσεις με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπη η ανθρωπότητα, μόνο με ευρύτερες λύσεις μπορούν να βρεθούν -και πάλι- σε ελεγχόμενη τροχιά.

«Αγροβολταϊκά»: μία, υπό προϋποθέσεις, πρόταση

Αναζητώντας επιλογές αξιοποίησης ενός αγροτεμαχίου, η ιδέα των «αγροβολταϊκών» είναι από τις πρώτες που θα συναντήσει κάποιος στο δρόμο του. Φωτοβολταϊκά πάνελ τοποθετούνται σε ύψος 2,5 έως 5 μέτρων, πράγμα που επιτρέπει ακόμα και μεγαλύτερες καλλιέργειες, όπως αυτές των οπωροφόρων δέντρων. Αν και αυξάνει αισθητά την απόδοση γης, η αλλοίωση που προκαλεί η συγκεκριμένη λύση στο τοπίο δεν μπορεί να αγνοηθεί. Επιπλέον, η συγκεκριμένη πρόταση είναι εφαρμόσιμη μόνο σε περιοχές με υψηλές θερμοκρασίας και υπό την προϋπόθεση ότι η εκάστοτε καλλιέργεια ευνοείται από τη σκίαση των φωτοβολταϊκών.

Η λύση ενός οικοσυστήματος ιδιοκατανάλωσης

Για να γίνει αντιληπτή η έννοια του οικοσυστήματος, θα πρέπει κάποιος να φανταστεί μικρές μονάδες, που φυσικά αποτελούν τμήματα ενός μεγαλύτερου συστήματος, αλληλεπιδρούν με αυτό, αλλά παράλληλα διατηρούν ένα υψηλό επίπεδο αυτοτροφοδότησης. Παράγουν, δηλαδή, ένα κομμάτι των πόρων (κάθε μορφής) συγκρίσιμο με αυτό που καταναλώνουν.

Πιο συγκεκριμένα, η ουσία της ιδέας συνοψίζεται στις εξής λέξεις: κατοικώ, παράγω, καταναλώνω.

Διαμόρφωση οικοσυστήματος

Το κάθε οικόπεδο κατανέμεται έτσι, ώστε να προκύπτουν, χώρος για ανέγερση κατοικίας (συμπεριλαμβανομένων των εξωτερικών χώρων), καλλιεργήσιμη έκταση και φωτοβολταϊκό πάρκο σε μία αναλογία της τάξης του 10-80-10 αντίστοιχα.

Φυσικά, σε ότι αφορά την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών, αυτή μπορεί να επεκταθεί και στη σκεπή της κατοικίας, αλλά και στη στέγη του parking.

Η διαμόρφωση του οικοπέδου εξαρτάται, πέρα από τον ιδανικό προσανατολισμό που απαιτείται για τη μέγιστη απόδοση των φωτοβολταϊκών, και από τη θέση κατοικιών (ή άλλων κτιρίων) των γειτονικών οικοπέδων, και από τις σκιάσεις που αυτές προκαλούν.

Επιπλέον, το γεγονός ότι η τεχνολογική πρόοδος επιτρέπει παραγωγή συγκεκριμένης ποσότητας ενέργειας, δεσμεύοντας λιγότερο χώρο, είναι μία παράμετρος που επιτρέπει την ποσόστωση των φωτοβολταϊκών που προαναφέρθηκε.

Φιλοσοφία και πλεονεκτήματα του οικοσυστήματος

Επί της ουσίας ένα τέτοιο οίκοσύστημα επιστρέφει πίσω ένα σημαντικό κομμάτι αυτών που καταναλώνει, είτε πρόκειται για ηλεκτρική ενέργεια, είτε για τρόφιμα, είτε ακόμα και για οξυγόνο, ενώ στις περιπτώσεις που η κατοικία είναι νεόδμητη, η σωστή επιλογή των υλικών μειώνει τις ενεργειακές απώλειες της κατοικίας, συμβάλλοντας στην επιπλέον αύξηση των επιπέδων αυτονομίας του οικοσυστήματος.

Παράλληλα, διαμορφώνονται σαφώς καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για τους αγρότες και τις οικογένειές τους, με ποιοτικότερο χρόνο, σε απόσταση από τον αστικό ιστό, την πυκνοκατοίκηση και τα μειονεκτήματά της. Ειδικά για παιδιά μικρή ηλικίας, είναι μια ιδιαιτέρως κρίσιμη παράμετρος για τη σωστή ψυχοσωματική τους ανάπτυξη.

Σε μεγαλύτερη κλίμακα, η δημιουργία μικροδικτύων παραγωγής και κατανάλωσης, προσδίδει σαφή πλεονεκτήματα στην κατεύθυνση της μείωσης του ποσοστού των αναξιοποίητων εκτάσεων γης, αλλά και της αποκεντρωμένης κατοίκησης, κάτι που παράλληλα με τα προαναφερθέντα πλεονεκτήματα, θα δημιουργήσει νέους πυρήνες αλληλεπίδρασης, αλλά και την ευκαιρία εφαρμογής αναθεωρημένων εκδοχών σχετικά τις συνθήκες διαβίωσης που -τελικά- επιθυμούμε. Και φυσικά, σε επόμενο στάδιο θα αποσυμπιέσει και τα αστικά κέντρα.

Ίδιας φιλοσοφίας λύσεις, σε διαφορετικές –ενδεχομένως- ποσοστώσεις, μπορούν να αποτελέσουν επιλογή και για ιδιοκτήτες αγροτεμαχίων, ακόμα και αν δεν δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στη γεωργία. Ελκύονται, όμως, από την προοπτική της αποκέντρωσης, και ενδιαφέρονται να καλλιεργήσουν ερασιτεχνικά τη γη, ώστε να παράγουν προϊόντα, κατά βάση, για προσωπική κατανάλωση.

Φυσικά και υπάρχουν περιπτώσεις που η παραπάνω λύση πρέπει να προσαρμοστεί στα χωροταξικά δεδομένα του εκάστοτε αργοτεμαχίου. Συνεπώς αυτό το οποίο καλείται να κάνει κάθε αγρότης που ενδιαφέρεται για αυτό το βήμα είναι να απευθυνθεί στον κατάλληλο μελετητή μηχανικό. Να ενημερωθεί για τα ενεργά προγράμματα επιδότησης ενός τέτοιου εγχειρήματος και από κοινού να συμφωνήσουν στη ιδανική λύση που θα δώσει την προαναφερθείσα υπεραξία στη γη και στη ζωή του.